Kobieta wśród pasterzy, czyli tajemnica flamandzkiego mistrza

Wśród starych grafik trafiających w moje ręce pojawiła się rycina nie różniąca się na pozór od wielu setek podobnych. “Pokłon pasterzy” to temat w ikonografii bardzo popularny i powiedziałbym – schematyczny. Bliższe oględziny akwaforty Michaela Heylbroucka ujawniły jednak pewną odmienność tego przedstawienia. Wśród pasterzy adorujących narodzonego Jezusa, flamandzki mistrz umieścił kobietę. Bardzo to „nieortodoksyjne” ujęcie, niemające żadnego źródła w apokryfach towarzyszących narodzinom Pańskim. Gdzie zatem szukać inspiracji Heylbroucka?

Pójdźmy tropem, który podpowiada historia jego życia i twórczości.

MICHAEL HEYLBROUCK (ur. 1635 w Gandawie; zm. 1733 w Weronie; wg innych źródeł w Brescii), wybitny sztycharz – miedziorytnik flamandzki, wychowany na najlepszych wzorach malarstwa i grafiki flamandzkiej II poł. XVII w. Jako dojrzały artysta wyjechał do Werony, gdzie tworzył do ostatnich lat życia, adaptując do swojej twórczości osiągnięcia sztuki włoskiej. W jego sztychach odnaleźć można liczne wątki występujące w pracach związanego z Weroną malarza Antonio Balestry (1666-1740). Według jego rysunków, M. Heylbrouck wykonał komplet sztychów (frontispis, winiety, inicjały) do dzieła Scipione Maffei, Verona illustrata (1732).

Heylbrouck zasłynął przede wszystkim jako doskonały ilustrator dzieł religijnych, ale nie stronił też od wykonywania ilustracji do utworów świeckich (m. in. frontisipis do Boskiej komedii Dantego; wielkoformatowe ilustracje w księdze pamiątkowej z koronacji cesarza Karola VI, 1719).

Sztych „Pokłon pasterzy” pochodzi z nierozpoznanego dzieła religijnego, wydanego przed 1733 r. Postać pasterza widocznego na pierwszym planie nawiązuje układem do sceny z obrazu A. Balestry, Adorazione dei pastori, z kościoła Św. Szymona w Borca di Cadore (region Veneto). Byłby M. Heylbrouck tak dalece zafascynowany twórczością tego malarza, czy może chciał „przemycić” w sztychu portret bliskiej mu kobiety?

Nieliczne prace Heylbroucka zachowały się w zbiorach Gallerie Vittert Uniwersytetu w Liege, w Bibliotece Uniwersytetu Harwarda, w Sociedade Martins Sarmento, Portugalia.

Poszukiwania w zbiorach polskich przyniosły wynik negatywny.